Uitleg geven

gepubliceerd op 2 juni 2021

Een duidelijke, gestructureerde en betekenisvolle uitleg bereik je met een goede voorbereiding waar je voldoende tijd aan besteedt. Houd extra rekening met de duur van de uitleg als je digitaal werkt, in het bijzonder bij een online les. Zorg dat studenten actief luisteren, gebruik beelden of schema’s om de inhoud van de les zichtbaar te maken en expliciteer denkstappen met voorbeelden[1].

Op deze pagina vind je informatie over:

• Duur van de uitleg
• Actief luisteren
• Het visualiseren van inhoud
• Het expliciteren van denkstappen met voorbeelden
• Het gebruik van toepassingen bij uitleg

Duur van de uitleg

Studenten hebben vaak een beperkte aandachtsboog. In de klas of tijdens een online les is langer dan tien minuten luisteren lastig. Beperk je uitleg daarom tot de kern, zonder enige franje. Bedenk vooraf: wat is belangrijk, wat is nuttig en wat is leuk? Als je een lange uitleg onontkoombaar is, deel die dan op en wissel het af met andere lesonderdelen. 

Maak je instructiefilmpjes, zoals een screencast, interactieve video of interactieve presentatie? Houd dan een lengte van vier tot zeven minuten aan.

Actief luisteren

Actief luisteren is een vaardigheid die maar weinig studenten beheersen. Ze hebben er moeite mee om tijdens de uitleg zichzelf vragen te stellen om de leerstof te begrijpen. Daarom is het belangrijk om denktijd te geven. Las pauzes in of geef ze de mogelijkheid een instructiefilmpje te pauzeren.

Een goede aanpak is ook om studenten aantekeningen te laten maken tijdens de uitleg. Bijvoorbeeld via Mentimeter of OneNote. Ook dat is een vaardigheid die de meesten niet beheersen, help ze dit daarom te oefenen. Vraag hen om na een uitleg van maximaal tien minuten in eigen woorden de belangrijkste punten op te schrijven en bespreek dat gezamenlijk.

Wees tijdens de uitleg terughoudend met vragen beantwoorden, want dat kost tijd en zorgt voor ruis en onderbreking. Laat je studenten de vragen noteren en na afloop stellen, bijvoorbeeld via de chat. Je kunt aan je uitleg of instructievideo wel zelf vragen toevoegen Bijvoorbeeld met Mentimeter of een poll in Teams (verwijzing toolspagina), die zij eerst moeten beantwoorden voordat je verder gaat. De vragen verleiden hen actiever te luisteren, houden de aandacht vast en maken voor jou meteen duidelijk of de uitleg goed overkomt.

Visualiseer inhoud

Gebruik tijdens je uitleg illustratieve en betekenisvolle beelden. Studenten slaan informatie vanuit een combinatie van tekst en beeld namelijk beter op dan alleen tekst. Dit maakt leren minder belastend en dus effectiever[2].

Bij leren met multimedia gelden de volgende principes[3]:

• Multimediaprincipe: tekst + beeld is beter dan tekst alleen.
• Principe van ruimtelijke nabijheid: de ruimte tussen corresponderende woorden en beelden moet minimaal zijn.
• Principe van tijdelijke nabijheid: corresponderende woorden en beelden moeten tegelijkertijd verschijnen.
• Coherentieprincipe: vermijd overbodige, ongerelateerde woorden, beelden en geluiden.
• Signaleringsprincipe: stuur de aandacht naar essentiële aspecten van het leermateriaal met markeringen.
• Redundantieprincipe: beeld + audio is beter dan beeld + audio + tekst, want dat laatste leidt tot ‘cognitieve overload’.
• Segmenteringsprincipe: verdeel de leerstof in behapbare onderdelen.
• Modaliteitsprincipe: in combinatie met beeld werkt audio beter dan geschreven tekst, want dat laatste leidt tot overbelasting van het visuele kanaal.

Let ook op individuele verschillen, want de principes spelen sterker bij studenten met weinig voorkennis en met minder ruimtelijk inzicht.

Met advance organizers kun je bestaande en nieuwe kennis aan elkaar verbinden. Deze kapstok voor kennis helpt studenten de plaats van nieuwe informatie ten opzichte van bestaande kennis te bepalen en verbanden te leggen. De organizer kan grafisch zijn zoals een Powerpointpresentatie, een tijdlijn, infographic, schema of mindmap. Ook een verhalend voorbeeld of persoonlijk verhaal dat aansluit op voorkennis en nieuwe kennis integreert, is een sterke organizer. Een vooruitblik met een overzicht van de te leren stof of een schema met vergelijkingen of overeenkomsten kan ook een goed hulpmiddel zijn.

Expliciteer denkstappen met voorbeelden

Voorbeelden zijn effectief om de eerste stappen te zetten bij de verwerving van nieuwe kennis of vaardigheden. Denk aan de uitwerking van een oefening zijn, de demonstratie van een vaardigheid of een concreet voorbeeld bij een abstract begrip. Belangrijk is de stappen te verklaren gekoppeld aan de achterliggende principes. Stimuleer studenten om voorbeelden zelf te verklaren en te vergelijken.

Gebruik toepassingen voor uitleg

Als je gebruik maakt van een flipped classroom, bijvoorbeeld als voorbereiding op je online les, kun je je uitleg ook beschikbaar stellen als screencast of interactieve video. Geef je live uitleg, dan kun je die verrijken met vragen en korte opdrachten in een interactieve presentatie. Bij uitleg in een online les gebruik je bijvoorbeeld een interactief whiteboard. Over al deze toepassingen vind je meer informatie onder het kopje ‘Leermiddelen en tools‘!

Bronnen

[1] Ast, M. van, Loor, O. de, Spijkerboer, L., Ebbens, S. en Ettekoven, S. (2020). Effectief leren. De docent als regisseur. Groningen: Noordhoff

[2] Clark, J. M., & Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, 3, 149-210.

[3] Mayer, R.E. (Ed.). (2014). The Cambridge Handbook of Multimedia Learning (2nd ed.). Cambridge, MA: Cambridge University Press

Terug