Ontwerpen

bijgewerkt op 4 oktober 2022

Veel van de principes van leren en didactiek zijn voor een les op afstand niet anders dan voor een gewone les. Toch zul je voor onderwijs op afstand weer naar de tekentafel moeten, omdat een online les anders in z’n werk gaat. Probeer niet in lessen te denken, maar in leeractiviteiten. Voor een groot deel ontwerp je jouw onderwijs opnieuw.

Daar komt nog bij dat afstandsonderwijs onlosmakelijk verbonden is met technologie. De kunst is om technologie op een zodanige manier te gebruiken dat het iets toevoegt aan het leerproces. Dat geldt niet alleen voor de apparatuur en de software, maar ook voor het digitale leermateriaal.

Je kunt je onderwijs op veel verschillende manieren en in meer of mindere mate online organiseren. Dat leidt tot een flink aantal keuzes tijdens het ontwerp.

Op deze pagina vind je: 

• Een bespreking van ontwerpkeuzes
• Een drietal scenario’s voor blended onderwijs 
• Het model TPACK, om onderwijs met ICT te ontwerpen en te evalueren
• De toolkit ‘Blend je onderwijs’

Online en blended onderwijs ontwerpen

Effectief online en blended onderwijs vraagt om een gedegen onderwijsontwerp en een zorgvuldige planning. Het leerresultaat van studenten hangt daar in hoge mate van af. Er zijn verschillende dimensies met bijbehorende keuzes die een rol spelen, deze zie je terug in de onderstaande tabel [1]. Door aan de ‘knoppen’ te draaien en dus verschillende keuzes te maken, ontstaan er diverse scenario’s voor blended teaching.

Bronnen

[1] Means, B, Bakia, M en Murphy, R. (2014). Learning Online: What Research Tells Us about Whether, When and How. New York: Routledge.

Scenario’s voor blended teaching

Het Clayton Christensen Institute, een Amerikaanse denktank, ontwikkelde een zevental modellen voor blended learning. Wilfred Rubens (adviseur ict en leren) gebruikte ze als basis voor elf modellen die beter passen bij de Nederlandse onderwijspraktijk. Wij lichten er drie uit: flipped classroom, flexibel en verrijkt virtueel.

Flipped classroom

Dit model verwisselt de uitleg in de klas met de verwerking tijdens het huiswerk. In de kern wordt huiswerk op die manier juist de voorbereiding op de volgende les, in plaats van verwerking van de voorgaande les. Het contactmoment met de docent is veel meer gericht op oefening en zelfstandige verwerking onder toezicht en begeleiding van de docent. 

Flexibel

De basis voor dit scenario is een online omgeving die de ruggengraat van het onderwijs vormt. Daar staat een grote diversiteit aan leeractiviteiten klaar voor studenten, die zij in hun eigen tijd en tempo en eventueel ook op hun eigen plaats afwerken. Docenten bieden begeleiding, uitleg en instructie, passend bij de behoeftes van de verschillende studenten. Het zorgt voor veel flexibiliteit en geeft studenten in hoge mate eigenaarschap over hun eigen leren. Dit scenario past uitstekend bij les- en leeractiviteiten die ook in het mbo meer en meer worden vormgegeven volgens het zogeheten Hele-taak-eerst-principe.

Verrijkt virtueel

Een groot deel van de les- en leeractiviteiten vindt in dit scenario online en op afstand plaats, bijvoorbeeld thuis of op een werkplek. Studenten bestuderen instructies, maken online verwerkingsopdrachten, werken op afstand samen en krijgen online ondersteuning. Dat wordt aangevuld met face-to-face contactmomenten met de docent en medestudenten op school. Het aantal tijd- en plaatsgebonden contactmomenten is echter beperkt.

Dit zijn slechts drie scenario’s – er zijn vele variaties denkbaar. Kijk in alle gevallen goed naar de toegevoegde waarde van ict voor het leren van je studenten.

Bronnen

Afbeeldingen via blendedlearning.org

Het TPACK-model

Je wilt je studenten kennis overbrengen, maar hoe breng je de vakinhoud en didactiek samen tot goede les- en leeractiviteiten? En hoe gebruik je daar technologie bij? Om als docent tot een afgewogen verhouding tussen vakinhoud, didactiek en technologie te komen, kun het TPACK-model gebruiken. Daarmee kun je onderwijs met ict voorbereiden of evalueren. Het model helpt je te bepalen hoe je de vakinhoud inzichtelijk en begrijpelijk maakt met ict en welke didactiek het leren van bepaalde onderwerpen met behulp van ict versterkt.

Het TPACK-model omvat drie kennisgebieden:

• Content Knowledge (vakinhoud): de inhoudelijke kennis en vaardigheden van het vak.
• Pedagogical Knowledge (didactiek): de manier waarop je je kennis en vaardigheden overdraagt.
• Technological Knowledge (kennis van technologie): bijvoorbeeld digitale technologie als beamers, laptops en digitale schoolborden, maar ook kennis van de mogelijkheden van software applicaties en andere digitale tools.

Doordat de drie kennisgebieden elkaar overlappen, ontstaan er daartussen nieuwe kennisgebieden:

• Technological Pedagogical Knowledge (TPK) gaat over de relatie tussen technologie en didactiek: hoe kan een applicatie of tool bijdragen aan leren en lesgeven?
• Pedagogical Content Knowledge (PCK) is de vakdidactiek: hoe kan ik specifieke kennis en vaardigheden overbrengen?
• Technological Content Knowledge (TCK) is de relatie tussen vakinhoud en technologie: hoe is deze gekoppeld aan een applicatie of tool?

In het midden van de cirkel komen de kennisgebieden samen. Als docent heb je voldoende kennis nodig van de drie verschillende gebieden om tot een gedegen keuze te komen voor technologie die bijdraagt aan het behalen van de leerdoelen.

Bronnen tpack.nl

Toolkit Blend je onderwijs

Ben je binnen je instelling bezig met blended leren? Dan weet je als geen ander dat het een omvangrijke en complexe taak is, die op verschillende niveaus om actie vraagt. Een taak voor docenten, maar ook voor
ondersteuners en managers. Een echte team effort, dus. Om hierbij te ondersteunen, ontwikkelde de zone Faciliteren en professionaliseren van docenten de toolkit ‘Blend je onderwijs’, met daarin concrete handvatten en hulpmiddelen voor de praktijk – voor het ontwerpen en implementeren van blended leren.
Van werkvormen voor het ontwikkelen van een visie op blended leren tot geprekskaarten voor de activerende blend.

De toolkit is ontwikkeld om jou als docent, ondersteuner of manager goed op weg te helpen. De toolkit bevat tientallen producten verdeeld over 15 onderwerpen, namelijk:

• Gedeelde taal
• Visie ontwikkeling
• Beginnen met blended leren
• Ontwerpmethodieken
• Gesprekskaarten voor de activerende blend
• Socialiseren bij blended leren
• Aan de slag met activerende werkvormen
• Ontwerpen van innovatieve ruimtes
• Inventarisatie en selectie instrument onderwijsruimtes
• Scoringsinstrument onderwijsruimtes
• Digitale leeromgeving
• Van doel, naar tool
• Voorbeelden van blended leren
• Implementatie: aanzet tot een actieplan
• Verander- en/of implementatiestrategieën

Terug